تفسیر نمونه جلد 24 صفحه 355

تفسیر نمونه جلد 24 صفحه 363 َسوره قلم
مقدمه
این سوره در مکه نازل شده و داراى 52 آیه است

تفسیر نمونه جلد 24 صفحه 365 محتواى سوره قلم
گرچه بعضى از مفسران در ((مکى )) بودن تمام سوره تردید کرده اند، یا معتقدند قسمتى از آن در ((مدینه ))، و قسمتى در ((مکه )) نازل شده ، ولى لحن سوره و محتواى آیات کاملا هماهنگ با سوره هاى ((مکى )) است ، چرا که بیش از هر چیز بر محور مساءله نبوت پیامبر اسلام (صلى اللّه علیه و آله و سلّم )، و مبارزه با دشمنانى که او را مجنون مى خواندند، و دعوت به صبر و استقامت ، و انذار و تهدید مخالفان به عذاب الهى ، دور مى زند.
رویهمرفته مباحث این سوره را مى توان در هفت بخش خلاصه کرد:
1 - نخست به ذکر قسمتى از صفات ویژه رسول خدا (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) مخصوصا اخلاق برجسته او مى پردازد، و آنرا با قسمتهاى مؤ کدى تاءکید مى کند.
2 - سپس قسمتى از صفات زشت و اخلاق نکوهیده دشمنان او را بازگو مى نماید.
3 - در بخش دیگرى داستان ((اصحاب الجنة )) که در حقیقت هشدارى است به مشرکان زشت سیرت بیان شده .
4 - در قسمت دیگرى مطالب گوناگونى راجع به قیامت و عذاب کفار در آن روز آمده است .
5 - در بخش دیگرى انذارها و تهدیدهائى نسبت به مشرکان بازگو شده .
6 - در بخش دیگرى به پیامبر اسلام (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) دستور مى دهد که در برابر دشمنان سرسخت ، استقامت و صبر نشان دهد.
7 - سرانجام در پایان سوره نیز سخن از عظمت قرآن و توطئه هاى مختلف

تفسیر نمونه جلد 24 صفحه 366 دشمنان بر ضد پیامبر به میان آورده .
انتخاب نام ((قلم )) براى این سوره به تناسب نخستین آیه آن است ، بعضى نیز نام آن را سوره ((ن )) ذکر کرده اند، و از بعضى از روایات که در فضیلت این سوره آمده استفاده مى شود که نام آن سوره ((ن و القلم )) است .
فضیلت تلاوت سوره قلم
در فضیلت تلاوت این سوره از پیغمبر گرامى اسلام نقل شده که فرمود: من قراء سورة ((ن و القلم )) اعطاه الله ثواب الذین حسن اخلاقهم : ((کسى که سوره ((ن و القلم )) را تلاوت کند خداوند ثواب کسانى را که داراى حسن اخلاقند به آنها مى دهد)).
و در حدیثى از امام صادق (علیه السلام ) مى خوانیم : من قراء سورة ((ن و القلم )) فى فریضة او نافلة آمنه الله ان یصیبه فى حیاته فقر اءبدا، و اعاذه اذا مات من ضمة القبر ان شاء الله :
((کسى که سوره ن و القلم را در نماز واجب یا نافله بخواند خداوند او را براى همیشه از فقر در امان مى دارد، و هنگامى که بمیرد او را از فشار قبر پناه مى دهد)).
این ثوابها تناسب خاصى با محتواى سوره دارد، و نشان مى دهد که هدف تلاوتى است که تواءم با آگاهى و به دنبال آن عمل باشد.

تفسیر نمونه جلد 24 صفحه 367 آیه 1-7
آیه و ترجمه
بِسمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ
ن وَ الْقَلَمِ وَ مَا یَسطرُونَ(1)
مَا أَنت بِنِعْمَةِ رَبِّک بِمَجْنُونٍ(2)
وَ إِنَّ لَک لاَجْراً غَیرَ مَمْنُونٍ(3)
وَ إِنَّک لَعَلى خُلُقٍ عَظِیمٍ(4)
فَستُبْصِرُ وَ یُبْصِرُونَ(5)
بِأَییِّکُمُ الْمَفْتُونُ(6)
إِنَّ رَبَّک هُوَ أَعْلَمُ بِمَن ضلَّ عَن سبِیلِهِ وَ هُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِینَ(7)

نام خداوند بخشنده بخشایشگر
1 - ن ، سوگند به قلم ، و آنچه را با قلم مى نویسند
2 - به برکت نعمت پروردگارت تو مجنون نیستى .

تفسیر نمونه جلد 24 صفحه 368 3 - و براى تو اجر و پاداشى عظیم و همیشگى است .
4 - و تو اخلاق عظیم و برجسته اى دارى .
5 - و به زودى تو مى بینى و آنها نیز مى بینند.
6 - که کدامیک از شما مجنون هستید.
7 - پروردگار تو بهتر از هر کس مى داند چه کسى از راه او گمراه شده ، و هدایت یافتگان را نیز بهتر مى شناسد.

عجب اخلاق برجسته اى دارى !
این سوره تنها سورهاى است که با حرف مقطع ((ن )) آغاز شده است ، مى فرماید: (ن )
و درباره تفسیر حروف مقطعه بارها مخصوصا در آغاز سوره ((بقره ))، و ((آل عمران )) و ((اعراف )) (جلد 1 - 2 - 6) بحث کرده ایم ، چیزى که در اینجا باید بیفزائیم این است که بعضى در اینجا ((ن )) را مخفف کلمه ((رحمان )) و اشاره به آن دانسته اند و بعضى آن را به معنى ((لوح )) یا به معنى ((دوات )) و یا ((نهرى )) در بهشت تفسیر کرده اند، ولى هیچیک از این تفسیرها قرینه و شاهد روشنى ندارد.
بنابراین تفسیر این حرف مقطع از تفسیر کل حروف مقطعه که در بالا اشاره کردیم جدا نیست .
سپس به دو موضوع از مهمترین مسائل زندگى بشر سوگند یاد کرده ، مى افزاید: سوگند به ((قلم )) و آنچه را با قلم مى نویسند:)) (و القلم و ما یسطرون ).
چه سوگند عجیبى ؟ در واقع آنچه به آن در اینجا سوگند یاد شده است

تفسیر نمونه جلد 24 صفحه 369 ظاهرا موضوع کوچکى است : یک قطعه نى ، و یا چیزى شبیه به آن ، و کمى ماده سیاه رنگ ، و سپس سطورى که بر صفحه کاغذ ناچیز رقم زده مى شود.
اما در واقع این همان چیزى است که سرچشمه پیدایش تمام تمدنهاى انسانى ، و پیشرفت و تکامل علوم ، و بیدارى اندیشه ها و افکار، و شکل گرفتن مذهبها، و سرچشمه هدایت و آگاهى بشر است ، تا آنجا که دوران زندگى بشر را به دو دوران تقسیم مى کند ((دوران تاریخ )) و ((دوران قبل از تاریخ ))، دوران تاریخ بشر از زمانى شروع مى شود که خط اختراع شد، و انسان توانست ماجراى زندگى خود را بر صفحات نقش کند، و یا به تعبیر دیگر دورانى است که انسان دست به قلم گردید، و از او ((ما یسطرون )) یادگار ماند.
عظمت این سوگند هنگامى آشکارتر مى شود که توجه داشته باشیم آن روزى که این آیات نازل گشت ، نویسنده و ارباب قلمى در آن محیط وجود نداشت ، و اگر کسانى مختصر سواد خواندن و نوشتن را داشتند تعداد آنها در کل سرزمین مکه که مرکز عبادى و سیاسى و اقتصادى حجاز بود به بیست نفر نمى رسید، آرى سوگند به قلم یاد کردن در چنین محیطى عظمت خاصى دارد.
و جالب اینکه : در نخستین آیاتى که در ((جبل النور)) و غار ((حرا)) بر قلب پاک پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) نازل شد نیز به مقام والاى قلم اشاره شده ، آنجا که مى فرماید: اقراء باسم ربک الذى خلق - خلق الانسان من علق - اقراء و ربک الاکرم - الذى علم بالقلم - علم الانسان ما لم یعلم :
((بخوان به نام پروردگارت که مخلوقات را آفرید، و انسان را از خون بسته اى ایجاد کرد، بخوان به نام پروردگار بزرگت ، هم او که انسان را به وسیله ((قلم )) تعلیم داد، و آنچه را نمى دانست به او آموخت )) (سوره علق 1 - 5).
و از همه جالبتر اینکه : همه این سخنان از زبان کسى تراوش ‍ مى کند

تفسیر نمونه جلد 24 صفحه 370 که خودش درس نخوانده بود، و هرگز به مکتب نرفت و خط ننوشت ، و این هم دلیل بر آن است که چیزى جز وحى آسمانى نیست .
بعضى از مفسران ((قلم )) را در اینجا به قلمى تفسیر کرده اند که فرشتگان بزرگ خدا وحى آسمانى را با آن مى نویسند، و یا نامه اعمال آدمیان را با آن رقم مى زنند، ولى مسلما آیه مفهوم گسترده اى دارد که این تفسیر بیان یکى از مصداقهاى آن است ، همانگونه که ((ما یسطرون )) نیز مفهوم وسیعى دارد، و تمام آنچه را در طریق هدایت و تکامل فکرى و اخلاقى و عملى بشر به رشته تحریر مى آورند شامل مى شود و منحصر به وحى آسمانى یا اعمال انسانها نیست .
سپس به چیزى که سوگند براى آن یاد شده پرداخته ، مى فرماید: ((به برکت نعمت پروردگارت تو مجنون نیستى )) (ما انت بنعمة ربک بمجنون )
آنها که این نسبت ناروا را به تو مى زنند کوردلانى هستند که اینهمه نعمت الهى را درباره تو نمى نگرند، نعمت عقل و درایت سرشار، نعمت امانت و صدق و راستى و نعمت علم و دانش آشکار، و نبوت و مقام عصمت .
دیوانه آنها هستند که مظهر عقل کل را متهم به جنون مى کنند، و

تفسیر نمونه جلد 24 صفحه 371 رهبر و راهنماى انسانها را با این نسبت ناروا از خود دور مى سازند.
و به دنبال آن مى افزاید: ((براى تو اجر عظیم و همیشگى است )) (و ان لک لاجرا غیر ممنون ).
چرا چنین پاداشى نداشته باشى ؟ در حالى که در برابر این تهمتهاى زشت و ناروا استقامت مى کنى ، و براى آنها آرزوى هدایت و نجات دارى ، و هرگز از تلاش و کوشش در این راه خسته نمى شوى .
((ممنون )) از ماده ((من )) به معنى ((قطع )) آمده است ، یعنى اجر و پاداشى که هرگز قطع نمى شود و دائما باقى است بعضى گفته اند ریشه این معنى از منت گرفته شده زیرا منت باعث قطع نعمت است .
بعضى نیز گفته اند منظور از غیر ممنون این است که خداوند در مقابل این اجر عظیم هرگز بر تو منت نمى گذارد ولى تفسیر اول مناسبتر است .
آیه بعد در توصیف دیگرى از پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) مى گوید: ((تو صاحب اخلاق عظیم و برجسته اى هستى )) (و انک لعلى خلق عظیم ).
اخلاقى که عقل در آن حیران است لطف و محبتى بى نظیر، صفا و صمیمیتى بى مانند، صبر و استقامت و تحمل و حوصله اى توصیف ناپذیر.
اگر مردم را به بندگى خدا دعوت مى کنى تو خود بیش از همه عبادت مى نمائى ، و اگر از کار بد بازمى دارى تو قبل از همه خوددارى مى کنى آزارت مى کنند و تو اندرز مى دهى ، ناسزایت مى گویند و براى آنها دعا مى کنى ، بر بدنت سنگ مى زنند و خاکستر داغ بر سرت مى ریزند و تو براى هدایت آنها

تفسیر نمونه جلد 24 صفحه 372 دست به درگاه خدا برمى دارى .
آرى تو کانون محبت و عواطف و سرچشمه رحمتى .
((خلق )) از ماده ((خلقت )) به معنى صفاتى است که از انسان جدا نمى شود و همچون خلقت و آفرینش انسان مى گردد.
بعضى از مفسران خلق عظیم پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) را به ((صبر در راه حق ، و گستردگى بذل و بخشش ، و تدبیر امور، و رفق و مدارا، و تحمل سختیها در مسیر دعوت به سوى خدا، و عفو و گذشت ، و جهاد در راه پروردگار، و ترک حسد و حرص )) تفسیر کرده اند، ولى گرچه همه این صفات در پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) بود، ولى ((خلق عظیم )) او منحصر به اینها نبود.
در بعضى از تفاسیر نیز ((خلق عظیم )) به قرآن یا آئین اسلام تفسیر شده است که مى تواند از مصادیق مفهوم وسیع فوق باشد، و به هر حال وجود این خلق عظیم در پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) دلیل بارزى بر عقل و درایت آن حضرت و نفى نسبتهاى دشمنان بود.
و به دنبال آن مى افزاید: ((به زودى تو مى بینى و آنها نیز مى بینند)) (فستبصر و یبصرون ).
((که کدامیک از شما مجنون هستید))؟! (بایکم المفتون ).
((مفتون )) اسم مفعول از ((فتنه )) به معنى ابتلاء، و در اینجا به معنى ابتلاى به جنون است .

...................................

http://www.ghadeer.org/qoran/t_nemona/j24/tna24017.htm#link173